“而民始可与论议”的意思及全诗出处和翻译赏析

qū qiè
胠箧

jiāng wèi qū qiè tàn náng fā kuì zhī dào ér wèi shǒu bèi, zé bì shè jiān téng gù jiōng jué cǐ shì sú zhī suǒ wèi zhī yě.
将为胠箧、探囊、发匮之盗而为守备，则必摄缄縢、固扃鐍；此世俗之所谓知也。
rán ér jù dào zhì, zé fù kuì jiē qiè dān náng ér qū wéi kǒng jiān téng jiōng jué zhī bù gù yě.
然而巨盗至，则负匮、揭箧、担囊而趋；唯恐缄縢扃鐍之不固也。
rán zé xiāng zhī suǒ wèi zhī zhě, bù nǎi wèi dà dào jī zhě yě? gù cháng shì lùn zhī, shì sú zhī suǒ wèi zhī zhě, yǒu bù wéi dà dào jī zhě hū? suǒ wèi shèng zhě, yǒu bù wéi dà dào shǒu zhě hū? hé yǐ zhī qí rán xié? xī zhě qí guó lín yì xiāng wàng, jī gǒu zhī yīn xiāng wén, wǎng gǔ zhī suǒ bù, lěi nòu zhī suǒ cì, fāng èr qiān yú lǐ.
然则乡之所谓知者，不乃为大盗积者也？故尝试论之，世俗之所谓知者，有不为大盗积者乎？所谓圣者，有不为大盗守者乎？何以知其然邪？昔者齐国邻邑相望，鸡狗之音相闻，罔罟之所布，耒耨之所刺，方二千余里。
hé sì jìng zhī nèi, suǒ yǐ lì zōng miào shè jì, zhì yì wū zhōu lǘ xiāng qū zhě, hé cháng bù fǎ shèng rén zāi? rán ér tián chéng zi yī dàn shā qí jūn ér dào qí guó.
阖四竟之内，所以立宗庙、社稷，治邑、屋、州、闾、乡、曲者，曷尝不法圣人哉？然而田成子一旦杀齐君而盗其国。
suǒ dào zhě qǐ dú qí guó xié? bìng yǔ qí shèng zhī zhī fǎ ér dào zhī.
所盗者岂独其国邪？并与其圣知之法而盗之。
gù tián chéng zi yǒu hū dào zéi zhī míng, ér shēn chǔ yáo shùn zhī ān, xiǎo guó bù gǎn fēi, dà guó bù gǎn zhū, zhuān yǒu qí guó.
故田成子有乎盗贼之名，而身处尧舜之安，小国不敢非，大国不敢诛，专有齐国。
zé shì bù nǎi qiè qí guó, bìng yǔ qí shèng zhī zhī fǎ, yǐ shǒu qí dào zéi zhī shēn hū? cháng shì lùn zhī, shì sú zhī suǒ wèi zhì zhī zhě, yǒu bù wéi dà dào jī zhě hū? suǒ wèi zhì shèng zhě, yǒu bù wéi dà dào shǒu zhě hū? hé yǐ zhī qí rán xié? xī zhě lóng féng zhǎn, bǐ gàn pōu, cháng hóng chǐ, zi xū mí.
则是不乃窃齐国，并与其圣知之法，以守其盗贼之身乎？尝试论之，世俗之所谓至知者，有不为大盗积者乎？所谓至圣者，有不为大盗守者乎？何以知其然邪？昔者龙逢斩，比干剖，苌弘胣，子胥靡。
gù sì zǐ zhī xián ér shēn bù miǎn hū lù.
故四子之贤而身不免乎戮。
gù zhí zhī tú wèn yú zhí yuē:" dào yì yǒu dào hū?" zhí yuē:" hé shì ér wú yǒu dào xié?" fū wàng yì shì zhōng zhī cáng, shèng yě rù xiān, yǒng yě chū hòu, yì yě zhī kě fǒu, zhī yě fēn jūn, rén yě.
故跖之徒问于跖曰：“盗亦有道乎？”跖曰：“何适而无有道邪？”夫妄意室中之藏，圣也；入先，勇也；出后，义也；知可否，知也；分均，仁也。
wǔ zhě bù bèi ér néng chéng dà dào zhě, tiān xià wèi zhī yǒu yě.
五者不备而能成大盗者，天下未之有也。
" yóu shì guān zhī, shàn rén bù dé shèng rén zhī dào bù lì, zhí bù dé shèng rén zhī dào bù xíng tiān xià zhī shàn rén shǎo ér bù shàn rén duō, zé shèng rén zhī lì tiān xià yě shǎo, ér hài tiān xià yě duō.
”由是观之，善人不得圣人之道不立，跖不得圣人之道不行；天下之善人少而不善人多，则圣人之利天下也少，而害天下也多。
gù yuē: chún jié zé chǐ hán, lǔ jiǔ báo ér hán dān wéi, shèng rén shēng ér dà dào qǐ.
故曰：唇竭则齿寒，鲁酒薄而邯郸围，圣人生而大盗起。
póu jī shèng rén, zòng shě dào zéi, ér tiān xià shǐ zhì yǐ! fū chuān jié ér gǔ xū, qiū yí ér yuān shí.
掊击圣人，纵舍盗贼，而天下始治矣！夫川竭而谷虚，丘夷而渊实。
shèng rén yǐ sǐ, zé dà dào bù qǐ, tiān xià píng ér wú gù yǐ.
圣人已死，则大盗不起，天下平而无故矣。
shèng rén bù sǐ, dà dào bù zhǐ.
圣人不死，大盗不止。
suī zhòng shèng rén ér zhì tiān xià, zé shì zhòng lì dào zhí yě.
虽重圣人而治天下，则是重利盗跖也。
wèi zhī dòu hú yǐ liàng zhī, zé bìng yǔ dòu hú ér qiè zhī wèi zhī quán héng yǐ chēng zhī, zé bìng yǔ quán héng ér qiè zhī wèi zhī fú xǐ ér xìn zhī, zé bìng yǔ fú xǐ ér qiè zhī wèi zhī rén yì yǐ jiǎo zhī, zé bìng yǔ rén yì ér qiè zhī.
为之斗斛以量之，则并与斗斛而窃之；为之权衡以称之，则并与权衡而窃之；为之符玺而信之，则并与符玺而窃之；为之仁义以矫之，则并与仁义而窃之。
hé yǐ zhī qí rán xié? bǐ qiè gōu zhě zhū, qiè guó zhě wèi zhū hóu, zhū hóu zhī mén ér rén yì cún yān.
何以知其然邪？彼窃钩者诛，窃国者为诸侯，诸侯之门而仁义存焉。
zé shì fēi qiè rén yì shèng zhī xié? gù zhú yú dà dào jiē zhū hóu qiè rén yì bìng dòu hú quán héng fú xǐ zhī lì zhě, suī yǒu xuān miǎn zhī shǎng fú néng quàn, fǔ yuè zhī wēi fú néng jìn.
则是非窃仁义圣知邪？故逐于大盗、揭诸侯、窃仁义并斗斛权衡符玺之利者，虽有轩冕之赏弗能劝，斧钺之威弗能禁。
cǐ zhòng lì dào zhí ér shǐ bù kě jìn zhě, shì nǎi shèng rén zhī guò yě.
此重利盗跖而使不可禁者，是乃圣人之过也。
gù yuē:" yú bù kě tuō yú yuān, guó zhī lì qì bù kě yǐ shì rén.
故曰：“鱼不可脱于渊，国之利器不可以示人。
" bǐ shèng rén zhě, tiān xià zhī lì qì yě, fēi suǒ yǐ míng tiān xià yě.
”彼圣人者，天下之利器也，非所以明天下也。
gù jué shèng qì zhī, dà dào nǎi zhǐ tī yù huǐ zhū, xiǎo dào bù qǐ fén fú pò xǐ, ér mín pǔ bǐ pǒu dǒu zhé héng, ér mín bù zhēng dān cán tiān xià zhī shèng fǎ, ér mín shǐ kě yǔ lùn yì.
故绝圣弃知，大盗乃止；擿玉毁珠，小盗不起；焚符破玺，而民朴鄙；掊斗折衡，而民不争；殚残天下之圣法，而民始可与论议。
zhuó luàn liù lǜ, shuò jué yú sè, sāi gǔ kuàng zhī ěr, ér tiān xià shǐ rén hán qí cōng yǐ miè wén zhāng, sàn wǔ cǎi, jiāo lí zhū zhī mù, ér tiān xià shǐ rén hán qí míng yǐ.
擢乱六律，铄绝竽瑟，塞瞽旷之耳，而天下始人含其聪矣；灭文章，散五采，胶离朱之目，而天下始人含其明矣。
huǐ jué gōu shéng ér qì guī jǔ, lì gōng chuí zhī zhǐ, ér tiān xià shǐ rén hán qí qiǎo yǐ.
毁绝钩绳而弃规矩，攦工倕之指，而天下始人含其巧矣。
gù yuē: dà qiǎo ruò zhuō.
故曰：大巧若拙。
xuē céng shǐ zhī xíng, qián yáng mò zhī kǒu, rǎng qì rén yì, ér tiān xià zhī dé shǐ xuán tóng yǐ.
削曾史之行，钳杨墨之口，攘弃仁义，而天下之德始玄同矣。
bǐ rén hán qí míng, zé tiān xià bù shuò yǐ rén hán qí cōng, zé tiān xià bù lèi yǐ rén hán qí zhī, zé tiān xià bù huò yǐ rén hán qí dé, zé tiān xià bù pì yǐ.
彼人含其明，则天下不铄矣；人含其聪，则天下不累矣；人含其知，则天下不惑矣；人含其德，则天下不僻矣。
bǐ céng shǐ yáng mò shī kuàng gōng chuí lí zhū jiē wài lì qí dé ér yǐ yuè luàn tiān xià zhě yě, fǎ zhī suǒ wú yòng yě.
彼曾、史、杨、墨、师旷、工倕、离朱、皆外立其德而以爚乱天下者也，法之所无用也。
zi dú bù zhī zhì dé zhī shì hū? xī zhě róng chéng shì dà tíng shì bó huáng shì zhōng yāng shì lì lù shì lí chù shì xuān yuán shì hè xū shì zūn lú shì zhù róng shì fú xī shì shén nóng shì, dàng shì shí yě, mín jié shéng ér yòng zhī, gān qí shí, měi qí fú, lè qí sú, ān qí jū, lín guó xiāng wàng, jī gǒu zhī yīn xiāng wén, mín zhì lǎo sǐ ér bù xiāng wǎng lái.
子独不知至德之世乎？昔者容成氏、大庭氏、伯皇氏、中央氏、栗陆氏、骊畜氏、轩辕氏、赫胥氏、尊卢氏、祝融氏、伏牺氏、神农氏，当是时也，民结绳而用之，甘其食，美其服，乐其俗，安其居，邻国相望，鸡狗之音相闻，民至老死而不相往来。
ruò cǐ zhī shí, zé zhì zhì yǐ.
若此之时，则至治已。
jīn suì zhì shǐ mín yán jǐng jǔ zhǒng, yuē:" mǒu suǒ yǒu xián zhě," yíng liáng ér qù zhī, zé nèi qì qí qīn, ér wài qì qí zhǔ zhī shì zú jī jiē hū zhū hóu zhī jìng, chē guǐ jié hū qiān lǐ zhī wài, zé shì shàng hǎo zhī zhī guò yě.
今遂至使民延颈举踵，曰：“某所有贤者，”赢粮而趣之，则内弃其亲，而外弃其主之事；足迹接乎诸侯之境，车轨结乎千里之外，则是上好知之过也。
shàng chéng hǎo zhī ér wú dào, zé tiān xià dà luàn yǐ! hé yǐ zhī qí rán xié? fū gōng nǔ bì yì jī biàn zhī zhī duō, zé niǎo luàn yú shàng yǐ gōu ěr wǎng gǔ zēng gǒu zhī zhī duō, zé yú luàn yú shuǐ yǐ xuē gé luó luò jū fú zhī zhī duō, zé shòu luàn yú zé yǐ zhī zhà jiàn dú jié huá jiān bái jiě gòu tóng yì zhī biàn duō, zé sú huò yú biàn yǐ.
上诚好知而无道，则天下大乱矣！何以知其然邪？夫弓、弩、毕、弋、机变之知多，则鸟乱于上矣；钩饵、罔罟、罾笱之知多，则鱼乱于水矣；削格、罗落、罝罘之知多，则兽乱于泽矣；知诈渐毒、颉滑坚白、解垢同异之变多，则俗惑于辩矣。
gù tiān xià měi měi dà luàn, zuì zài yú hǎo zhī.
故天下每每大乱，罪在于好知。
gù tiān xià jiē zhī qiú qí suǒ bù zhī, ér mò zhī qiú qí suǒ yǐ zhī zhě jiē zhī fēi qí suǒ bù shàn, ér mò zhī fēi qí suǒ yǐ shàn zhě, shì yǐ dà luàn.
故天下皆知求其所不知，而莫知求其所已知者；皆知非其所不善，而莫知非其所已善者，是以大乱。
gù shàng bèi rì yuè zhī míng, xià shuò shān chuān zhī jīng, zhōng duò sì shí zhī shī, zhuì ruǎn zhī chóng, xiào qiào zhī wù, mò bù shī qí xìng.
故上悖日月之明，下烁山川之精，中堕四时之施，惴耎之虫，肖翘之物，莫不失其性。
shén yǐ, fū hǎo zhī zhī luàn tiān xià yě! zì sān dài yǐ xià zhě shì yǐ, shě fū zhǒng zhǒng zhī mín, ér yuè fū yì yì zhī nìng, shì fū tián dàn wú wéi, ér yuè fū tūn tūn zhī yì, tūn tūn yǐ luàn tiān xià yǐ!
甚矣，夫好知之乱天下也！自三代以下者是已，舍夫种种之民，而悦夫役役之佞，释夫恬淡无为，而悦夫啍啍之意，啍啍已乱天下矣！