“乘上之急”的意思及全诗出处和翻译赏析

lùn guì sù shū
论贵粟疏

shèng wáng zài shàng, ér mín bù dòng jī zhě, fēi néng gēng ér shí zhī, zhī ér yī zhī yě, wèi kāi qí zī cái zhī dào yě.
圣王在上，而民不冻饥者，非能耕而食之，织而衣之也，为开其资财之道也。
gù yáo yǔ yǒu jiǔ nián zhī shuǐ, tāng yǒu qī nián zhī hàn, ér guó wáng juān jí zhě, yǐ chù jī duō ér bèi xiān jù yě.
故尧、禹有九年之水，汤有七年之旱，而国亡捐瘠者，以畜积多而备先具也。
jīn hǎi nèi wèi yī, tǔ dì rén mín zhī zhòng bù bì tāng yǔ, jiā yǐ wáng tiān zāi shù nián zhī shuǐ hàn, ér chù jī wèi jí zhě, hé yě? dì yǒu yí lì, mín yǒu yú lì, shēng gǔ zhī tǔ wèi jǐn kěn, shān zé zhī lì wèi jǐn chū yě, yóu shí zhī mín wèi jǐn guī nóng yě.
今海内为一，土地人民之众不避汤、禹，加以亡天灾数年之水旱，而畜积未及者，何也？地有遗利，民有余力，生谷之土未尽垦，山泽之利未尽出也，游食之民未尽归农也。
mín pín, zé jiān xié shēng.
民贫，则奸邪生。
pín shēng yú bù zú, bù zú shēng yú bù nóng, bù nóng zé bù dì zhe, bù dì zhe zé lí xiāng qīng jiā, mín rú niǎo shòu.
贫生于不足，不足生于不农，不农则不地著，不地著则离乡轻家，民如鸟兽。
suī yǒu gāo chéng shēn chí, yán fǎ zhòng xíng, yóu bù néng jìn yě.
虽有高城深池，严法重刑，犹不能禁也。
fū hán zhī yú yī, bù dài qīng nuǎn jī zhī yú shí, bù dài gān zhǐ jī hán zhì shēn, bù gù lián chǐ.
夫寒之于衣，不待轻暖；饥之于食，不待甘旨；饥寒至身，不顾廉耻。
rén qíng yī rì bù zài shí zé jī, zhōng suì bù zhì yī zé hán.
人情一日不再食则饥，终岁不制衣则寒。
fū fù jī bù dé shí, fū hán bù dé yī, suī cí mǔ bù néng bǎo qí zi, jūn ān néng yǐ yǒu qí mín zāi? míng zhǔ zhī qí rán yě, gù wù mín yú nóng sāng, báo fù liǎn, guǎng chù jī, yǐ shí cāng lǐn, bèi shuǐ hàn, gù mín kě dé ér yǒu yě.
夫腹饥不得食，肤寒不得衣，虽慈母不能保其子，君安能以有其民哉？明主知其然也，故务民于农桑，薄赋敛，广畜积，以实仓廪，备水旱， 故民可得而有也。
mín zhě, zài shàng suǒ yǐ mù zhī, qū lì rú shuǐ zǒu xià, sì fāng wú zé yě.
民者，在上所以牧之，趋利如水走下，四方无择也。
fū zhū yù jīn yín, jī bù kě shí, hán bù kě yī, rán ér zhòng guì zhī zhě, yǐ shàng yòng zhī gù yě.
夫珠玉金银，饥不可食，寒不可衣，然而众贵之者，以上用之故也。
qí wèi wù qīng wēi yì cáng, zài yú bǎ wò, kě yǐ zhōu hǎi nèi ér wú jī hán zhī huàn.
其为物轻微易藏，在于把握，可以周海内而无饥寒之患。
cǐ lìng chén qīng bèi qí zhǔ, ér mín yì qù qí xiāng, dào zéi yǒu suǒ quàn, wáng táo zhě dé qīng zī yě.
此令臣轻背其主，而民易去其乡，盗贼有所劝，亡逃者得轻资也。
sù mǐ bù bó shēng yú dì, cháng yú shí, jù yú lì, fēi kě yī rì chéng yě.
粟米布帛生于地，长于时，聚于力，非可一日成也。
shù shí zhī zhòng, zhōng rén fú shèng, bù wéi jiān xié suǒ lì yī rì fú dé ér jī hán zhì.
数石之重，中人弗胜，不为奸邪所利；一日弗得而饥寒至。
shì gù míng jūn guì wǔ gǔ ér jiàn jīn yù.
是故明君贵五谷而贱金玉。
jīn nóng fū wǔ kǒu zhī jiā, qí fú yì zhě bù xià èr rén, qí néng gēng zhě bù guò bǎi mǔ, bǎi mǔ zhī shōu bù guò bǎi shí.
今农夫五口之家，其服役者不下二人，其能耕者不过百亩，百亩之收不过百石。
chūn gēng, xià yún, qiū huò, dōng cáng, fá xīn qiáo, zhì guān fǔ, gěi yáo yì chūn bù dé bì fēng chén, xià bù dé bì shǔ rè, qiū bù dé bì yīn yǔ, dōng bù dé bì hán dòng, sì shí zhī jiān, wú rì xiū xī.
春耕，夏耘，秋获，冬藏，伐薪樵，治官府，给徭役；春不得避风尘，夏不得避署热，秋不得避阴雨，冬不得避寒冻，四时之间，无日休息。
yòu sī zì sòng wǎng yíng lái, diào sǐ wèn jí, yǎng gū cháng yòu zài qí zhōng.
又私自送往迎来，吊死问疾，养孤长幼在其中。
qín kǔ rú cǐ, shàng fù bèi shuǐ hàn zhī zāi, jí zhèng bào nüè, fù liǎn bù shí, cháo lìng ér mù gǎi.
勤苦如此，尚复被水旱之灾，急政暴虐，赋敛不时，朝令而暮改。
dāng jù yǒu zhě bàn jiǎ ér mài, wú zhě qǔ bèi chēng zhī xī yú shì yǒu mài tián zhái yù zǐ sūn yǐ cháng zhài zhě yǐ.
当具有者半贾而卖，无者取倍称之息；于是有卖田宅、鬻子孙以偿债者矣。
ér shāng gǔ dà zhě jī zhù bèi xī, xiǎo zhě zuò liè fàn mài, cāo qí qí yíng, rì yóu dū shì, chéng shàng zhī jí, suǒ mài bì bèi.
而商贾大者积贮倍息，小者坐列贩卖，操其奇赢，日游都市，乘上之急，所卖必倍。
gù qí nán bù gēng yún, nǚ bù cán zhī, yī bì wén cǎi, shí bì liáng ròu wú nóng fū zhī kǔ, yǒu qiān mò zhī dé.
故其男不耕耘，女不蚕织，衣必文采，食必粱肉；无农夫之苦，有阡陌之得。
yīn qí fù hòu, jiāo tōng wáng hóu, lì guò lì shì, yǐ lì xiāng qīng qiān lǐ yóu áo, guān gài xiāng wàng, chéng jiān cè féi, lǚ sī yè gǎo.
因其富厚，交通王侯，力过吏势，以利相倾；千里游遨，冠盖相望，乘坚策肥，履丝曳缟。
cǐ shāng rén suǒ yǐ jiān bìng nóng rén, nóng rén suǒ yǐ liú wáng zhě yě.
此商人所以兼并农人，农人所以流亡者也。
jīn fǎ lǜ jiàn shāng rén, shāng rén yǐ fù guì yǐ zūn nóng fū, nóng fū yǐ pín jiàn yǐ.
今法律贱商人，商人已富贵矣；尊农夫，农夫已贫贱矣。
gù sú zhī suǒ guì, zhǔ zhī suǒ jiàn yě lì zhī suǒ bēi, fǎ zhī suǒ zūn yě.
故俗之所贵，主之所贱也；吏之所卑，法之所尊也。
shàng xià xiāng fǎn, hào wù guāi wù, ér yù guó fù fǎ lì, bù kě de yě.
上下相反，好恶乖迕，而欲国富法立，不可得也。
fāng jīn zhī wù, mò ruò shǐ mín wù nóng ér yǐ yǐ.
方今之务，莫若使民务农而已矣。
yù mín wù nóng, zài yú guì sù guì sù zhī dào, zài yú shǐ mín yǐ sù wèi shǎng fá.
欲民务农，在于贵粟；贵粟之道，在于使民以粟为赏罚。
jīn mù tiān xià rù sù xiàn guān, dé yǐ bài jué, dé yǐ chú zuì.
今募天下入粟县官，得以拜爵，得以除罪。
rú cǐ, fù rén yǒu jué, nóng mín yǒu qián, sù yǒu suǒ xiè.
如此，富人有爵，农民有钱，粟有所渫。
fū néng rù sù yǐ shòu jué, jiē yǒu yú zhě yě.
夫能入粟以受爵，皆有余者也。
qǔ yú yǒu yú, yǐ gōng shàng yòng, zé pín mín zhī fù kě sǔn, suǒ wèi sǔn yǒu yú bǔ bù zú, lìng chū ér mín lì zhě yě.
取于有余，以供上用，则贫民之赋可损，所谓损有余、补不足，令出而民利者也。
shùn yú mín xīn, suǒ bǔ zhě sān: yī yuē zhǔ yòng zú, èr yuē mín fù shǎo, sān yuē quàn nóng gōng.
顺于民心，所补者三：一曰主用足，二曰民赋少，三曰劝农功。
jīn lìng mín yǒu chē qí mǎ yī pǐ zhě, fù zú sān rén.
今令民有车骑马一匹者，复卒三人。
chē qí zhě, tiān xià wǔ bèi yě, gù wèi fù zú.
车骑者，天下武备也，故为复卒。
shén nóng zhī jiào yuē:" yǒu shí chéng shí rèn, tāng chí bǎi bù, dài jiǎ bǎi wàn, ér wú sù, fú néng shǒu yě.
神农之教曰：“有石城十仞，汤池百步，带甲百万，而无粟，弗能守也。
" yǐ shì guān zhī, sù zhě, wáng zhě dà yòng, zhèng zhī běn wù.
”以是观之，粟者，王者大用，政之本务。
lìng mín rù sù shòu jué, zhì wǔ dài fū yǐ shàng, nǎi fù yī rén ěr, cǐ qí yǔ qí mǎ zhī gōng xiāng qù yuǎn yǐ.
令民入粟受爵，至五大夫以上，乃复一人耳，此其与骑马之功相去远矣。
jué zhě, shàng zhī suǒ shàn, chū yú kǒu ér wú qióng sù zhě, mín zhī suǒ zhǒng, shēng yú dì ér bù fá.
爵者，上之所擅，出于口而无穷；粟者，民之所种，生于地而不乏。
fū dé gāo jué yě miǎn zuì, rén zhī suǒ shén yù yě.
夫得高爵也免罪，人之所甚欲也。
shǐ tiān xià rén rù sù yú biān, yǐ shòu jué miǎn zuì, bù guò sān suì, sāi xià zhī sù bì duō yǐ.
使天下人入粟于边，以受爵免罪，不过三岁，塞下之粟必多矣。
bì xià xìng shǐ tiān xià rù sù sāi xià yǐ bài jué, shén dà huì yě.
陛下幸使天下入粟塞下以拜爵，甚大惠也。
qiè qiè kǒng sāi zú zhī shí bù zú yòng dà xiè tiān xià sù.
窃窃恐塞卒之食不足用大渫天下粟。
biān shí zú yǐ zhī wǔ suì, kě lìng rù sù jùn xiàn yǐ zú zhī yī suì yǐ shàng, kě shí shè, wù shōu nóng mín zū.
边食足以支五岁，可令入粟郡县矣；足支一岁以上，可时赦，勿收农民租。
rú cǐ, dé zé jiā yú wàn mín, mín yú qín nóng.
如此，德泽加于万民，民俞勤农。
shí yǒu jūn yì, ruò zāo shuǐ hàn, mín bù kùn fá, tiān xià ān níng suì shú qiě měi, zé mín dà fù lè yǐ.
时有军役，若遭水旱，民不困乏，天下安宁；岁孰且美，则民大富乐矣。